Osmansko carstvo je bič Evrope
“Samo što su krstaški ratovi prošli, Evropa se ponovo suočila sa snagom i moći muslimanske prijetnje, oličene u Osmanskom carstvu. To je bio jedan od tri velika imperijalna srednjovjekovna muslimanska sultanata: pored Osmanskog, postojali su Safevijski sultanat u Iranu i Mogulski sultanat u Indiji. Kao što je K. E. Bosfort (C. E. Bosworth) primijetio, više nego žitelji bilo kojeg carstva iz ranog perioda arapskih osvajanja i ekspanzije, “osmanski Turci su uplašili kršćansku Evropu, tako da ih je elizabetanski historičar Ričard Knolis (Richard Knollvs) opisao kao nosioce današnjeg svjetskog terora”.
Pošto su 1453. god. zauzeli Konstantinopolj, osmanski Turci su nastavili da izgrađuju veliku, izuzetno dobro organiziranu, hijerarhiziranu i efikasnu državu. Prijestolnica Carevine, Istanbul, s populacijom od sedamsto hiljada duša – dvostruko većom od populacije njegovih evropskih pandana – postao je međunarodni centar moći i kulture. Osmanski Turci su postali veliki ratnici islama i stvorili svjetsko carstvo koje je prisajedinilo glavne muslimanske centre kao što su Kairo, Bagdad, Damask, Mekka i Medina. Oni su skoro dva stoljeća ugrožavali Evropu.
Nekoliko izuzetno sposobnih sultana (među koje spadaju proslavljeni Mehmed Osvajač, 1451.-81. god., i Sulejman Veličanstveni 1520.-66. god.) vodilo je osmanske armije koje su dominirale velikim dijelom Mediterana i Indijskog okeana. One su stvorile carstvo čiji su se veličina, prosperitet, uprava i kultura takmičili s carstvom Abbasija. Osmanski Turci su savladali i podčinili kršćanske balkanske države, kao i veliki dio Srednjeg istoka i sjeverne Afrike. Kao i u ranim arapskim osvajanjima, njihova fleksibilna politika prema pravoslavnim kršćanima i drugim vjerskim manjinama često je bila dobro primljena od strane pokorenog stanovništva: Ova politika, vođena krilaticom, ‘živi i pusti druge da žive’, bila je u punoj suprotnosti s fanatičnom zatucanošću kršćanskih država u to vrijeme. Balkanski seljaci su u vrijeme Mehmeda Osvajača govorili: ‘Bolje turski turban nego papska kruna’.” Međutim, ako su mnogi na Balkanu u osmanskim Turcima vidjeli oslobodioce, izgleda da je centralni dio Evrope bio traumatiziran.
Pisci i sveštenstvo oživjeli su i obnovili dijatribe protiv nevjernika koje su pisane za vrijeme krstaških ratova, (…) Kardinal Besarion (Bessarion) je, pišući venecijanskom duždu poslije pada Konstantinopolja, dao ton pogrdama koje su trajale čitavo jedno stoljeće: ‘Grad koji je bio tako napredan (…), sjaj i slava Istoka (…), utočište svih dobrih stvari, osvojen je, opljačkan i potpuno opustošen od strane najnehumanijih barbara (…), najpomamnijih divljih životinja. (…) Velika opasnost prijeti Italiji, da ne pominjemo druge zemlje, ako se žestoko nasilje najsvirepijih barbara ne zaustavi’.
Grdnja i propaganda izbijaju iz veoma popularnog djela Hrvata Bartolomeja Georgijevića (Bartholomew Gregevich) Nesreća i stradanje kršćana koje su Turci podvrgli danku i ropstvu. Prikladan, neprijateljski stereotip i karikatura Turaka, više nadahnuti strašću nego razumom, nadvladali su glasove manjine onih diplomata i učenih ljudi koji su nepristrasno gledali na Turke i koji su, kao francuski filozof Žan Bodin (Jean Bodin) bili u stanju da primijete:
Turski car, koji vlada velikim dijelom Evrope, štiti vjerske obrede kao i bilo koji vjerski vladar na svijetu. Ipak, on nikoga ne primorava nego, naprotiv, svakome dozvoljava da živi po sopstvenoj svijesti. Štaviše, u svojoj palati u Peri, on dozvoljava četiri različite religije, jevrejsku, kršćansku – u skladu s rimskim i grčkim obredima, i islam.
Osmanska prijetnja doprinijela je razvoju “Evrope” kao žiže zajedničkog identiteta i veza unutar evropskog kršćanstva pocijepanog reformacijom, tako da je “Erazmo podstakao ‘evropske nacije’ – ne obraćajući im se više kao silama u sastavu kršćanstva – da povedu krstaški rat protiv Turaka.
Osmanska moć i slava počivali su na razvoju sistema obuke mladih ljudi za vojnu i administrativnu službu. Taj sistem je proizveo birokratiju i vojsku prve klase, koje su temeljno počivale na vjerski obrazovanim ljudima (ulema) i na korpusu elitnih vojnika i zarobljenih činovnika -janjičara. Od pokorenog balkanskog stanovništva i, kasnije, iz Anadolije uzimani su mladi kršćani, prevođeni na islam i upućivani u posebne škole koje su obučile i izvele generacije osmanskih činovnika. Kombinacija krajnje sposobnih vladara i dobro obučene i disciplinirane vojske omogućila je osmanskim Turcima da osvoje velika područje arapske i evropske teritorije: “Disciplina i vatrena moć ovih trupa (osmanska armija je koristila artiljeriju i pištolje) stvorili su u Evropi predstavu osmanske superiornosti i nepobjedivosti.”[8] Nekih osamsto godina poslije prve arapske prijetnje Evropi, islam je, sada u rukama Turaka, djelovao kao još veća prijetnja. Pošto su pokorili Balkan, oni su, izgledalo je, bili odlučni da Zapadnu Evropu gurnu u ponor.
Od 15. do 17. stoljeća osmanske snage su evropskim kršćanima izgledale nepobjedive. Ipak, osmanski pomorski poraz kod Lepanta 1571. god. bio je prekretnica, pozdravljena kao pobjeda kršćanske Evrope nad islamiziranim Turcima. Uz to, uspješna odbrana Beča 1683. god. potvrdila je slabljenje osmanske prijetnje i premještanje moći na revitaliziranu i samopouzdanu Evropu. “Bič kršćanstva” uskoro će postati “bolesnik Evrope”.
Krstaški ratovi i Osmansko carstvo pokazuju da su, uprkos teološkim korijenima i srodnosti kršćanstva i islama, konkurentski vjerski i politički interesi proizveli historiju sukoba i ratova na putu na kome je kršćanska Evropa bila stoljećima u defanzivi u odnosu na muslimanske armije, tako da je povremeno izgledalo kao da se bori za samu egzistenciju.”
Piše: John L. Esposito (Islamska prijetnja, mit ili stvarnost)
