Primijenjene nauke. Cvjetala je medicinska nauka, naročito u 5. i 6. stoljeću islamske ere, odnosno 11. i 12. stoljeću n.e. Andaluzijski ljekari i farmaceuti su bili veoma vješti u hirurgiji i pripravljanju lijekova. Osnivane su i bolnice. Napisani su deseci važnih medicinskih djela, kao što je Al-Kattanijevo (umro 420/1029.) djelo Al-Adwiya al-mufrada i Al-Zahrawijevo (umro 403/1012.) djelo Al-Ta’rif li man ‘agaz ‘an al-ta’lif.
Što se tiče matematike, škola koju je osnovao astronom Musallima al-Magriti (umro 394/1003.), koja je bila jedna od prvih takve vrste u Andalusu, pružila je vrijedne usluge toj nauci.
Na polju astronomije pojavili su se Ibn Barguth, Al-Zarqani i drugi.
To su bila najvažnija područja arapsko-islamske civilizacije u Andalusu koja je prolazila kroz različite faze i razdoblja, shodno političkim prilikama koje su se smjenjivale u Andalusu.
Ono u šta nema sumnje, jeste da je ta civilizacija bila plod arapsko-islamskog mentaliteta, koji je uspio vješto napraviti spoj između vlastite specifične misli i manira koji su bili dominantni na Iberijskom poluotoku prije arapsko-islamskog osvojenja. Najsnažniji utjecaj arapsko-islamska civilizacija je ostvarivala zahvaljujući vjeri i jeziku. Zato su neki odvraćali od njih, dobrano i zato što su se svećenici sa zabrinutošću žalili da će latinskog jezika nestati među kršćanima, jer se oni sve više obraćaju onom što pišu muslimani na arapskom jeziku.
Andalus, most kojim je arapsko-islamska civilizacija prelazila na Zapad
Međutim, nema sumnje, da su muslimani itekako učestvovali u podizanju svjetske civilizacije, zaslugom velikana u različitim oblastima nauke. U bibliotekama širom svijeta danas postoje hiljade dokumenata koji posvjedočuju zasluge i dostignuća arapsko-islamske civilizacije u području astronomije, matematike, fizike, hemije, medicine,
farmakologije, geografije, arhitekture i drugih grana nauke.
Ti historijski dokumenti jasno dokazuju kakav trag su ostavili Arapi u proizvodnji tekstila, papira, parfema, sapuna, mastila, voska, šećera, biljnih ulja, baruta, zatim u otkrivanju i usavršavanju mjernih isntrumenata, sata na kazaljku, hidrosata, te vodenice, vjetrenjače, teleskopa.
Tu su i tehnologija livenja metala i kovanja novca, izrada oružja, medicinske opreme i hirurških instrumenata, zatim mostogradnja, kopanje kanala, izrada dolapa, izrada toplifikacijskih i rashladnih uređaja, uspostavljanje irigacionog sistema, otvaranje javnih kupatila, kontrolnih tornjeva, vojnih utvrđenja, drugih postrojenja i izuma za koje Zapad Arapima i njihovoj civilizaciji odaje priznanje za zasluge. Po tome je arapsko-islamska civilizacija svjetskoj civilizaciji uistinu pružila brojna dostignuća koja svijet i danas koristi, dugujući Arapima otkrivanje i prednjačenje u njihovoj upotrebi.
Također je značajno istaknuti da je Andalus, zahvaljujući svojim univerzitetima i zanosu u oblasti nauke, koji su oblikovali učenjaci – tragaoci za naukom, bibliotekama, prevodilačkim pokretima te sloboda misli i izražavanja, bio dio islamskog svijeta koji je imao presudnu ulogu u prenošenju tekovina arapsko-islamske civilizacije na Zapad.
U području filozofije su, primjerice, arapski učenjaci preveli najvažnije izvore antičke grčke filozofije i dalje je razvijali. Al-Kindi se proslavio razrađivanjem Platonovih i Aristotelovih naučavanja. Al-Farabi se pročuo po razrađivanju ideja o Sređenom naselju (Al-Madina al-Fadila), Ibn Sina se pročuo po produbljivanju racionalističke filozofije, Ibn Khaldun po teorijskoj razradi sociologije koja je, još uvijek, nezaobilazna u osvrtu na principe sociologije kao nauke u djelima brojnih sociologa i filozofa na Zapadu.
Svojom filozofijom posebnu pažnju je na sebe skrenuo Ibn Rušd.
Njegove filozofske ideje kasnije su razrađivali brojni istaknuti filozofi na Zapadu.
U oblasti matematike Al-Khawarizmi (jedan od astronoma halife Al-Ma’muna) uspostavio je principe algebre koja je kasnije prenesena cijelim svijetom. Evropa je od Arapa preuzela pojam nule i decimalnih brojeva, te izradu kalendara. Preuzela je i brojke koje se danas koriste u najvećem dijelu svijeta.
U području astronomije muslimani su izumili astrolab za utvrđivanje vremena svitanja, smrkavanja i vremena posta, da bi usavršili sistem izračunavanja – uočavajući i fakat paralela i meridijana.
Usavršili su izračunavanje brzine glasa i svjetlosti, što je služilo kao polazište kasnijim bavljenjima Zapada tim pitanjima. Arapsko-muslimanskom učenjaku Al-Biruniju (362/973-440/1038.) pošlo je za rukom da otkrije kretanje Zemlje oko Sunca, što je Galileo Galilej (1564-1642.) ‘ponovo otkrio’, cijelih šest stoljeća kasnije. Arapski astronomi Al-Zarqali, Al-Fargali i Al-Fazari preveli su temeljne Ptolomejeve astronomske spise, dodajući im svoj udio, a oni su bili nezaobilazni izvori kasnijim evropskim istraživačima.
U oblasti medicine Arapi su bili daleko odmakli. Najistaknutiji akteri, kova Al-Razija, Ibn Sinaa i drugih, sastavljali su iscrpne leksikone koji su, nakon što su prevedeni na latinski jezik, tokom nekoliko stoljeća Evropljanima služili kao bazna literatura.
Slično je bilo i u drugim naukama, umijećima i umjetnostima. Arapsko-muslimanski učenjaci su dali svoj obol, kojim su pružili veličajan doprinos u podizanju svjetske civilizacije.
Naprijed smo već nagovijestili da je pokret prevođenja na latinski i druge evropske jezike došao do velikog izražaja u islamskoj Španiji (Andalusu), da se Evropa njime uistinu okoristila. Prevedene knjige su u srednjem vijeku prenošene i tako ostvarivale zapažen kulturni utjecaj u Evropi. Njihovo širenje i plodovi utjecaja uzeli su neusporedivo šireg maha izumom štamparije, početkom razdoblja renesanse. Medicinska i druga naučna literatura, prevedena s arapskog na latinski jezik, bila su prva štampana djela. Tako je Ibn Sinaov djelo Al-Qanun fi al-tibb, u Kremonensijevome latinskom prijevodu, doživjelo više štampanja u različitim gradovima, što govori o njegovoj popularnosti i velikom interesu za njim.
Svjedočenja nekih evropskih istraživača o ulozi Andalusa u evropskoj renesansi
Nema sumnje da Arapima muslimanima pripada istaknuta uloga u nastanku svjetskoga naučnog preporoda. Arapsko-islamska civilizacija je Evropi neosporno pružila presudnu pomoć u profilisanju preporoda. Postoje svjedočenja nekih objektivnih evropskih istraživača u kojim se ističe uloga učenjaka Arapa i muslimana uopće, kao i uloga islamske Španije, posebno u evropskom preporodu.
U redovima koji slijede, navest ćemo niz takvih svjedočenja.
Prof. Albendet Nehru u djelu Pogledi iz historije svijeta (Lamahat min tarih al-‘alam), kad opisuje arapske učenjake kaže: ‘Oni su, uistinu, utemeljitelji savremene znanosti. Bagdad je bio iznad svih evropskih prijestolnica, osim Kordove, prijestolnice arapske Španije… Nužno je bilo pojavljivanje Ibn al-Haytama, Ibn Sinaa, Al-Khawarizmija, Al-Birunija, da bi se mogli pojaviti Galileo Galilej, Kepler, Kopernik, Njutn i drugi’.
Dr. Gustav Loubon u djelu Arapska civilizacija ističe: ‘Najčešće se Rodžeru Bejkonu (1214-1294.) pripisuju zasluge za najranije uvođenje empirijske metode i kritičkog posmatranja, kao temeljnih pretpostavki plodonosnoga naučnog istraživanja. U vezi s tim, trebalo bi znati da je to bilo načelo kojeg su se Arapi otprije pridržavali’. Isti autor na drugome mjestu kaže: ‘Ako se vratimo u 9. i 10. stoljeće n.e., kad je islamska civilizacija raskošno blistala u
Španiji, vidjet ćemo da su kulturni centri u Evropi bili utvrđene kule koje je nastanjivala raspusna gospoda, koja se ponosila time što ne zna čitati, a obrazovani ljudi kršćani uglavnom su bili siromašni isposnici i svećenici. Primitivizam i barbarizam su dominirali Evropom, a da ona toga nije bila ni svjesna. Nije bilo nikakavog interesovanja za nauku, sve do 11. i 12. stoljeća, kad su se počeli pojavljivati pojedinci koji su željeli sa zajednice skinuti plašt neznanja, okrećući se prema muslimanima koji su u tome bili jedini predvodnici’.
U djelu Legacy of Islam, grupe autora orijentalista, stoji slijedeće: ‘Pouzdano se zna da su, u vrijeme dok je Evropa teturala pod teretom nevolja i zapuštenosti, materijalne i duhovne naravi, nuslimani u Andalusu podizali blistavu civilizaciju i ekonomski veoma dobro organizovan život. Andalužani su odigrali odlučujuću ulogu u razvoju nauke, filozofije, pjesništva i umjetnosti, izvršivši utjecaj i na najznamenitije aktere kršćanske misli 13. stoljeća, kao što su bili Toma Akvinski (1225-1274.) i Dante Aligijeri (1265-1321.). Španija je tada bila svjetiljka cijeloj Evropi’.
Prof. Viktor Robinson je, u kontekstu izlaganja usporedbe između islamske civilizacije u Andalusu i vladajućih prilika u Evropi, rekao: ‘Dok je Evropa svake večeri nakon zalaska Sunca zapadala u tamu, Kordova je bila osvijetljena uličnim svjetiljkama; dok je Evropu preplavljala nečistoća, Kordova je bila uzor čistoće; dok je Evropa bila oličenje prljavštine,
Kordova je raspolagala s 1.000 (javnih) kupatila; dok je Evropa gazila blato, Kordova je imala popločane ulice s trotoarima; dok su krovovi dvoraca po Evropi bili označeni mnoštvom dimnjaka, zidovi kordovskih palača su bili ukrašeni arabeskama; dok se evropski prvaci nisu znali ni potpisati, arapska djeca u Kordovi su išla u škole.
U tom vremenu, kada su čak i svećenici, zbog slabe opismenjenosti, s velikim poteškoćama čitali crkvene knjige, ljudi od nauke u Kordovi su podigli biblioteku koja se po veličini mogla usporediti sa velikom Aleksandrijskom bibliotekom’.
